Đặc điểm cây tàu bay
Dưới đây là một số điểm chính của cây tàu bay:
- Thân thảo mập, có rãnh mọc đứng, cao khoảng 0,4 m đến 0,5 m nhưng cũng có thể tới 1 m.
- Rễ cái màu trắng hoặc nâu
- Lá to, mỏng, hình trứng dài, mép có răng cưa to hoặc có khía, có mùi thơm.
- Hoa lưỡng tính, tự hình đầu, hợp thành ngù, màu hồng nhạt đến đỏ và đỏ nâu, có mào lông mịn, trắng, mềm.
- Quả bé có mào lông
Đâu là loài cây một năm , thích hợp với đất ẩm, phân bố rộng. Có thể mọc ở những nơi có độ cao tới 2.500 m, có thể tái tạo bằng hạt nảy mầm hoặc bằng thân cây. Hoa nở từ tháng 9 đến tháng 2, ra quả từ tháng 10 đến tháng 3. Đầu các nhụy hoa lúc khô biến thành các túm bông nhẹ, bay theo gió , đem theo nhụy và hạt cây đi đến những nơi thuận lợi để sinh sôi.
Thành phần hoá học
Thành phần dinh dưỡng tính theo % như sau:
- Nước 93,1
- Protein 2,5
- Glucid 1,9
- Cellulose 1,6
- Dầu xuất không protein 3,7
- Khoáng toàn phần 0,9, trong đó có calcium 81mg%, phosphor 25mg%, caroten 3,4mg% và vitamin C 10mg%.
Công dụng, chỉ định và phối hợp
- Rau tàu bay được dùng làm rau ăn sống, hoặc luộc, xào, nấu canh hay muối dưa ăn. Khi nấu canh phải để lắng, gạn bỏ hết dầu, mới thêm mắm muối để đỡ mùi hắc.
- Dân gian thường dùng lá tươi giã nát hoặc nhai nát đắp lên những vết rắn, rết cắn.
- Ở Campuchia, người ta dùng nó để trị các biến chứng sau khi sinh. .
- Trong y học cổ truyền còn sử dụng rau tàu bay làm dược liệu.
- Rau tàu bay có những công dụng phòng chữa bệnh như sau: Cung cấp loại vitamin nói chung và vitamin A, C là những vitamin chống ôxy hóa, khử gốc tự do. Rau tàu bay có nhiều xơ gây nhuận tràng và giảm hấp thu chất béo, làm thức ăn kiêng cho người béo phì.
- Một số vùng dân cư người ta quen dùng rau tàu bay phòng chống côn trùng, rắn rết cắn, bằng cách giã nhuyễn xoa đắp lên chỗ bị tổn thương.
Cách sử dụng rau tàu bay
Lá rau tàu bay
Ở Việt Nam:
Rau tàu bay được biết nhiều qua chiến tranh ở Việt Nam, đây là rau rừng giúp bộ đội Việt Nam làm nguồn thực phẩm thay cho rau xanh trong những năm tháng chiến tranh. Nhưng do nguồn gốc hoang dại có nhiều độc tính nên không được sử dụng nhiều hoặc trồng làm rau. Ở Việt Nam, đôi khi nó được sử dụng làm thực phẩm thay thế rau xanh nhưng rất hạn chế do mùi hắc rất khó chịu kể cả khi đã được luộc chín.
Đọt non và lá tàu bay có thể dùng để ăn sống, muối dưa, luộc, xào, nấu canh … Tuy nhiên do có vị đắng, mùi hôi đặc trưng nên cần có cách chế biến phù hợp mới thơm ngon. Có ý kiến cho rằng ăn nhiều và thường xuyên rau tàu bay có thể bị thiếu máu. Khắc phục tình trạng này bằng cách phối hợp chấm nước mắm chanh hoặc làm rau trộn có chanh hoặc giấm để tăng hấp thu sắt tạo huyết sắc tố. Cũng có ý kiến dùng thường xuyên rau tàu bay có thể bị sỏi thận. Do đó nên ăn thay đổi những món rau rừng khác. Tuy nhiên, những ý kiến này chưa được khoa học kiểm chứng.
Ở Trung Quốc:
Rau tàu bay được dùng làm dược liệu lâu đời. Hiện nay, loại rau này được trộn với rau xà lách và dùng để nấu canh. Loài rau này còn đang được trồng thương mại hóa ở Trung Quốc như một loại rau sạch để khuyến cáo người dân ăn giảm lượng cholesterol có hại trong máu.
Ở Nhật Bản:
Ở tỉnh Okinawa bao gồm nhiều quần đảo ở cực Nam Nhật Bản công ty Organic Vibrance đang mở trang trại để trồng rau tàu bay để kinh doanh rau sạch có vị thuốc để làm giảm cholesterol được mang tên là “Rau bina Okinawa”
Rau tàu bay được dùng pha trộn với các loại rau khác để làm món salad tăng khẩu vị và làm thuốc thảo dược. Ngoài ra, do sức sống của loại rau này nên ở Nhật Bản người ta trồng để che phủ đất, chống xói mòn và làm cây cảnh, dùng trong thiết kế nông nghiệp sinh thái.
Các bộ phận cây rau tàu bay dùng làm thuốc
Do có vị đắng, mùi thơm, tính bình có tác dụng thanh can hỏa, giải độc, se da, tiêu viêm, tán uất, tiêu hòn cục, cầm máu, sát trùng nên cây rau tàu bay được sử dụng làm thuốc. Người ta thường dùng cả cây phơi khô làm thuốc để trị cảm sốt, hạ nhiệt, kích thích tiêu hóa và lợi tiểu. Dịch lá trừ giun, thu liễm, giã đắp trị mụn nhọt.
Công dụng phòng chữa bệnh của rau tàu bay:
- Cung cấp vitamin C, A là những vitamin chống oxy hóa, khử các gốc tự do.
- Chứa nhiều chất xơ nên giúp nhuận tràng, giảm hấp thu chất béo, làm thức ăn kiêng cho người béo phì.
- Một số nơi dùng rau tàu bay phòng chống côn trùng, rắn rết cắn, bằng cách giã nhuyễn xoa đắp lên chỗ bị tổn thương.